Gương
điềm tĩnh của người xưa:
PHÁN
ĐOÁN SỰ VIỆC
Người
đời thường tưởng rằng: họa phước
đều do từ ngoài mà đến với chúng ta. V́ phán
đoán như thế mà ta thường hay sợ:
-
Nếu quả thật nghèo là cái khổ mà giàu là cái
sướng th́ những người nghèo như Nhan-Hồi, Socrate, đều là khổ hết sao?
- C̣n những bực phú-hữu tứ-phương như
Tần-Thủy-Hoàng, Napoléon đều là hạng người
sướng nhứt trên đời hay sao?
- Cũng như có người bảo rằng: “Con
là nợ, Vợ oan-gia”. Tại sao đối với
Socrate có bà vợ rất hung dữ mà ông lại cho là cái
phước lớn nhứt đối với ông? Bởi v́
nhờ bà vợ ông mà ông điêu-luyện được
cái tánh nhẫn-nại và thản nhiên đối với
sự vật trên đời.
-
Nếu như, những cái mà thiên-hạ đồng cho là
họa, như: “Bần tiện,
bịnh tử, những cái đó có đi lạc vào
nhà của các bậc đại-hiền như Trang-Tử
hay Epitète th́ cũng không làm ǵ cho bậc ấy nao ḷng”. Sở
dĩ người đời đă gây ra bao nhiêu phiền
năo cho ḿnh, chẳng ngoài những sự nhỏ mọn không
đâu. Nếu ai ai cũng biết thản nhiên đối
với sự vật, b́nh tâm mà suy xét cho kỹ th́ sẽ
thấy trăm việc đều do ḿnh th́ chín mươi
chín việc không đáng cho ta bận ḷng chút nào cả.
Làm cho con người phiền muộn, không phải là
tự ở sự vật, chính là ở cái cách phán đoán
về sự vật của con người: Ví như cái
chết, nếu cái chết là đáng sợ th́ ông
Socrate làm sao dám bưng chén thuốc độc mà uống?
Nhưng đáng sợ là sự phán đoán rằng cái
chết có đáng sợ hay không. Vậy th́, khi ta buồn
bực, bối-rối, phiền-năo, ta đừng trách ai,
chỉ trách ta, nghĩa là trách cái nhận định
của ta mà thôi. Ta nên nhớ rằng:”Người làm
nhục ḿnh không phải là kẻ chửi ḿnh, đánh ḿnh,
mà do tự nơi ḿnh phán đoán cho rằng nó làm
nhục ḿnh. Có kẻ nào làm cho ḿnh giận dữ th́
phải biết rằng chính sự phán đoán của ḿnh
nó làm cho ḿnh giận dữ đó...
Chúng
ta suy nghĩ kỹ, sự vật trên đời như
mảnh gương trong, nếu ḿnh nh́n vào đó mà cười,
th́ nó trả cái cười lại cho ḿnh, c̣n nếu ḿnh
khóc th́ nó cũng trả cái khóc lại cho ḿnh.
Người đánh ta, ta giận là tại sao? Có
phải tại người hay tại ta làm cho ta giận?
Có người sẽ nói: “V́ người ta đánh
tôi nên tôi giận. Nhưng nếu ta biết người
đánh ta là người mất trí, người
hèn hạ, ta có c̣n giận người ấy nữa không?
Chắc hẳn là không, nếu ta biết suy xét .
Trái lại, nếu người đánh ta là người tĩnh-táo, đầy đủ trí
thức, th́ ắt là ta không khỏi phải nổi cơn
giận dữ.
Thế
cho nên, cũng th́ một sự việc xảy đến
cho ta, mà khi th́ ta điềm tĩnh như thường,
khi th́ ta lại bực tức nóng giận. Đó là
tại nơi đâu? Có phải là tại nơi sự phán
đoán của ta chăng.
Mạnh-Tử có nói rằng: ”Ở đời,
đối với người mà gặp phải kẻ
dữ với ḿnh bằng một cách ngang ngược, th́
nên coi đó như là ḿnh đi trong bụi bậm mà vướng
phải gai góc. Vậy th́, chỉ nên thong thả đứng
lại lần lượt chẩm rải gở hết gai
góc. Gai góc kia có biết ǵ mà nóng giận?
Chỉ có cách xử được như thế th́
tâm ḿnh sẽ yên lặng, phiền năo sẽ không
bận rộn ta và bao nhiêu oán hận cũng tiêu tan.
Những sự ngang-ngược phạm đến ta, ta nên
coi đó như là chiếc xe lở đâm nhầm ta, như
cơn gió dữ tạt vào người ta. Như vậy có
ǵ đáng buồn đáng giận?
Cách
đối xử với người vợ hung dử
của ông Socrate, ông cũng hành động như thế:
Một khi kia, có người bạn đến
rủ ông đi sớm. Bà vợ ông la-lối gầm hét
om-ṣm. Ông vẫn thản nhiên. Khi ông bước ra đi,
bà đứng trên lầu đổ trút thau nước dơ
lên đầu ông. Các bạn ông tỏ vẻ bất b́nh
phản đối. Riêng ông th́ ông cười và bảo rằng:
" Nầy các
bạn ơi! Có ǵ lạ đâu! Hễ trời hết
gầm thét v́ sấm sét th́ tiếp theo là một trận
mưa to”. Ông thản nhiên trở vô nhà thay áo khác.
Một lần khác, ông mời bạn bè đến
dùng cơm tại nhà, không biết có việc ǵ giận
dữ mà bà bưng cả mâm đồ ăn của ông
(thường th́ ông chỉ ăn rau cải) quăng
cả ra ngoài cửa sổ. Ông vẫn tươi cười
và bảo với các bạn ông rằng: "Th́ có ǵ,
bả muốn cho anh em ḿnh ra ngoài sân ngồi ăn cho mát
mẻ hơn”. Quá sức tức tối, bà bèn vác
chổi ra sân quơ luôn các đồ ăn mà ông đang
lượm để sắp vô mâm. Các bạn ông giận
đỏ mặt, tính muốn gây sự với bà nhưng
ông biết trước đă nắm tay các ông bạn
lại và ôn-tồn bảo: "Ví dụ anh em ta đang
ngồi ăn, rủi bị một con gà mái nhảy
xổ vào làm văng cả bát dỉa, các anh có đi gây
sự với nó không?”
Nếu một người nào
khác gặp phải những trường hợp nầy
chắc chắn là đă mất sự điềm tĩnh
rồi vậy.
Thế nên, không phải tại nơi sự vật
xảy đến cho ta, nó làm cho ta vui mừng hay giận
dữ, mà chắc chắn là tại sự phán đoán
của ta nó làm cho ta vui mừng hay giận dữ mà thôi.
(Trích
trong bài "Thanh lọc
cuộc đời" của Đạo trưởng NGỌC HUỆ CHƠN)
|