Thằng ăn cắp

(Năm 12 tuổi, tôi đọc ở đâu đó một truyện cổ tích Ấn Ðộ. Truyện rất ngắn, ít tình tiết, kể về một thằng ăn cắp. Hồi đó tôi không hiểu ý nghĩa. Ðem hỏi cha tôi thì người chỉ nói: “Lớn lên con sẽ hiểu. Người nào không có lòng công chính, không là người chân thật thì cũng không hiểu.”

Thường bọn móc túi nơi đám đông, quân đào tường, khoét vách nhà người ta để trộm tiền bạc, đồ đạc... là những vật cụ thể, hữu hình, thì chúng bị gọi là kẻ cắp. Ðiều đó dễ hiểu. Còn lòng danh dự, sự công chính, lương tâm là những thứ trừu tượng, những ý niệm, thảy đều có thể bị ăn trộm hay sao?

Truyện cổ tích thường vô lý. Cốt lấy ý bỏ lời. Truyện đã đọc gần nửa thế kỷ rồi, nay kể lại ắt không thể đúng theo nguyên văn. Chi tiết thì có thêm thắt, lời văn có thể rườm rà nhưng tuyệt nhiên ý nghĩa vẫn được giữ nguyên.)

Ở một làng nào đó bên Ấn Ðộ, có một thương gia nghèo. Ðời sống khó khăn, nạn cường hào ác bá quá đỗi lộng hành khiến bác ta sống không nổi, phải bỏ đi một xứ xa sinh sống. Sống nơi đất khách quê người, lòng riêng vẫn tủi. Lại thêm tuổi đã xế, tính ganh đua, lòng ham muốn cũng đã mỏi mòn. Một hôm chạnh nhớ cố hương, bác quyết định trở về. Bán hết tài sản lấy tiền mua vàng, gói vào một túi vải giấu trong gói hành lý khoác vai, bác lên đường về quê hương.

Trong vùng quê người thương gia, giữa một cánh đồng, dân trong vùng xây một ngôi chùa nhỏ để các nông phu buổi trưa ghé vào lễ Phật và nghỉ ngơi. Một cây bồ đề lâu năm che bóng rợp xuống một sân nhỏ lát gạch, một cái giếng khơi, nước mát và trong vắt, cũng là nơi cho khách bộ hành ghé chân nghỉ ngơi, giải khát, hoặc đôi khi ngủ qua đêm trong chùa. Chùa không có người coi. Phật tử trong chùa đều là nông dân. Lúc rảnh việc thì tự ý tới làm công quả quét tước, dọn dẹp, chăm sóc cho đám cây cỏ sân chùa lúc nào cũng hương khói quanh năm.

Sau nhiều ngày lặn lội đường xa, người thương gia về gần đến làng cũ. Trời đã xế trưa, nắng gắt. Ði ngang qua chùa, bác ghé vào nghỉ chân dưới gốc bồ đề. Ra giếng nước giải khát, rửa ráy sạch sẽ xong, bác vào chùa lễ Phật. Trong chùa vắng lặng. Bác thắp hương quỳ trước bàn thờ Phật. Ngước nhìn lên, nét mặt đức Thế Tôn vẫn trầm mặc như xưa nay, hơn mười năm qua không có gì thay đổi. Cảnh vật như đứng ngoài thời gian. Lễ xong, người thương gia rời chùa. Thấy bóng chiều đã ngả, đường về còn khá xa, bác liền rảo bước, bỏ quên túi hành lý trong chùa.

Buổi chiều hôm đó, một nông dân nghèo khổ trở về làng sau một ngày làm việc ngoài đồng. Ngang qua chùa, ngày nào cũng vậy, bác ghé vào lễ Phật trước khi trở về nhà. Lễ xong, bác trông thấy một túi vải to để gần bàn thờ. Bác ta nghĩ thầm: “Không biết túi vải của ai đi lễ đã bỏ quên. Nhỡ có người tham tâm lấy mất thì tội nghiệp cho người mất của. Âu là cứ mang về nhà rồi bảng thông báo để trả lại cho người ta.”

Về đến nhà, bác nông dân gọi vợ con ra, trỏ vào túi vải, nói:

- Ðây là vật người ta bỏ quên trong chùa. Nay mình cứ tạm kiểm kê rõ ràng, đầy đủ, mai mốt có người đến nhận đúng thì trả lại cho người ta.

Giở ra xem, thấy có gói vàng to, người nông dân nghiêm giọng dặn vợ con:

- Vàng của người ta là một vật rất nguy hiểm. Nó làm nảy lòng tham. Mọi điều bất chính, bất lương, mọi sự đau khổ cũng từ đó phát sinh. Mẹ con mày chớ có dúng tay vào mà khốn!

Người thương gia rảo bước về gấn đến làng. Nhìn xa xa trông ráng chiều tươi êm ả, những làn khói bếp vương vấn trên những rặng tre quen thuộc. Cảnh xưa vẫn còn trong trí bác so với nay như không có gì thay đổi sau hơn mười năm xa cách.

Về đến cổng làng, người thương gia mới sực nhớ đã bỏ quên túi hành lý ở chùa. Lo sợ, hốt hoảng, bác vội quay lại con đường cũ, vừa chạy vừa kêu:

- Khổ thân tôi! Thế là tôi mất hết cả sản nghiệp tích tụ từ hơn mười năm nay! Bao nhiêu công lao trôi sống trôi biển cả rồi! Khổ thân tôi chưa!

Ðến chùa, cảnh vẫn vắng tanh. Trong chùa có một cụ già đang lễ Phật. Người thương gia vội túm lấy cụ già, hốt hoảng hỏi:

- Quả thật lão không thấy gói đồ của bác. Lão đã sống thanh đạm cả đời, nỡ nào trong chốc lát vứt bỏ lương tâm mà tham của người. Bác cứ bình tĩnh. Của mất, có duyên còn có ngày lấy lại, vô duyên thì của cầm trong tay cũng mất. Gói đồ của bác đã thất lạc, bác lại mất luôn cả cái tâm công chính, đỗ vấy cho người là cớ làm sao? Gần đây có một xóm làng, buổi chiều nông dân thường lễ Phật trước khi về nhà. Bác thử tới đó hỏi xem. Thói thường, thấy vàng là tối mặt lại. Nhưng cũng còn tùy. Cũng còn có nhiều người tốt.

Người thương gia nghe ra, nhận thấy mình vô lý, bèn xin lỗi cụ già rồi theo lời chỉ dẫn, tiếp tục đi tìm. Tới làng, ông ta hỏi nhiều người mà không ai biết. Nghĩ rằng sản nghiệp mười năm tích tụ của mình nay phút chốc như chiếc lá vàng rơi, mặc gió đưa đi biết đâu là bờ bến mà tìm! Ðành phó mặc cho bước chân tình cờ, may rủi.

Cuối làng, giữa một khoảng vườn cây cối um tùm có một căn nhà lá nhỏ tồi tàn. Trước cửa treo một tấm bảng đen, nổi bật một hàng chữ trắng viết to: “Tôi có nhặt được một túi vải bỏ quên trong chùa. Ai là chủ xin tới nhận lại.”

Người thương gia mừng quýnh đập cửa xin vào. Người nông phu ra mở cửa, hỏi:

- Vâng, chính tôi. Tôi đã để quyên trong chùa khoảng xế trưa nay. Xin cho tôi nhận lại.

- Nhưng trước hết bác phải cho tôi biết rõ gói đồ như thế nào? Trong đựng những gì?

- Thú thật với bác, cũng còn một số vàng, gói trong một túi vải khác màu đỏ.

Người nông phu nghe tả đúng các đồ vật và số lượng vàng đựng trong túi vải, biết chắc người tới hỏi là chủ nhân bèn mở rương ra, nói với người thương gia:

Người thương gia nhận đủ số vàng, lòng vui khôn tả. Bác thấy cảnh nhà người nông dân nghèo nàn mà lại không có lòng tham, để tỏ lòng biết ơn, bác xẻ nửa số vàng gói vào một miếng vải đưa cho người nông dân. Bác nói:

- Vàng của tôi tưởng đã mất, may sao lại gặp tấm lòng quý của bác. Tôi xin biếu bác một nửa để tỏ lòng thành thật biết ơn.

- Trả lại một vật không phải là của mình là một việc bình thường, có gì đâu mà bác phải đền ơn?

- Làm việc thiện là nghĩa vụ tự nhiên. Xưa nay vẫn vậy. Không phải là cái cớ để đòi tiền thưởng. Cũng như lòng yêu quê hương, yêu tổ quốc không phải là cái cớ để được trả công. Vàng của bác, do công sức làm ra thì bác hưởng. Tôi có góp công lao gì vào đấy mà được chia phần? Thôi tôi xin bác hãy để tôi được sống yên vui trong cái nghèo của tôi hơn là sống trong giàu có nhờ vào của cải người khác. Như thế cũng là một cách ăn cắp.

Người thương gia không biết nói gì hơn bèn khoác hành lý lên vai, bất thần vất túi vải đựng nửa số vàng lên bàn rồi bỏ chạy, với ý định bắt buộc người nông dân phải nhận sự trả ơn. Người nông dân vội nhặt gói vàng đuổi theo, miệng hô hoán:

Dân trong làng nghe tiếng hô hoán liền đuổi theo bắt được người thương gia dẫn trở lại trước mặt người nông dân, hỏi:

- Hắn muốn ăn cắp cái tâm công chính và chân thật của tôi từ ngày tôi theo Phật!

Những người làm việc công mà đòi trả ơn, làm việc thiện vì tư lợi, những nguời yêu nước để mong được địa vị... thảy đều không hiểu chuyện.

Lời bình: Khi đọc "Thằng ăn cắp", lưu ý là có câu này trong truyện rất ư "phản động" (cười): "Cũng như lòng yêu quê hương, yêu tổ quốc không phải là cái cớ để được trả công."

Sau chiến tranh 75, những ai "có công với CM" đều kể công "giải phóng quê hương" để nhận chức vụ, nhà cửa, bổng lộc... thậm chí còn được tính vào điểm để thi tuyển đại học cho bản thân và con cái. Cho nên đứa trẻ học giỏi thì thi rớt, còn đứa học dốt thì thi đậu, vì đã có điểm ưu tiên của công trạng cứu quốc. Tệ hại hơn, một loạt cán bộ cỡ bự, tham nhũng, cấu kết xã hội đen làm mafia... khi ra tòa, thì lại lấy công trạng cứu quốc để xin ân xá, và quả nhiên đã được "tổ quốc" khoan hồng!

Trong "Vietglish" có nói rằng "finished Italy" = hết ý! và "no table" = miễn bàn!