Tháng bảy âm lịch đất trời đi vào tiết lập thu, bầu trời quê hương không còn trong xanh nhưng vướng đọng nhiều mây, thỉnh thoảng có những cơn mưa dầm kéo dài mấy ngày. Trong dân gian gọi là “mưa ngâu”.

Tương truyền rằng Chức nữ là Thiên Tôn Nữ, cháu của Ngọc Hoàng, chuyên lo dệt vải, được gả cho Ngưu lang. Mãi say đắm trong tình yêu nàng Chức nữ chểnh mãng công việc nên bị phạt và bị đày về phía đông sông Ngân hà, mỗi năm chỉ được gặp Ngưu Lang vào ngày mồng bảy tháng bảy âm lịch. Tất cả quạ kết lại thành cầu để cho Ngưu lang và Chức nữ gặp nhau trên sông Ngân hà. Chiếc cầu đó gọi là cầu Ô thước. Cuộc gặp gở ngắn ngủi sau một năm dài xa cách là một chuyện tình buồn. Hai người chỉ còn khóc, dòng lệ chảy xuống thành cơn mưa dầm sùi sụt, nhuốm nỗi buồn cho cõi nhân gian! Câu chuyện đó cũng cảm được lòng thi nhân, nên có những vần thơ trữ tình dồi dào điển tích:

 “Đây là dải Ngân Hà

Anh là chim Ô Thước

Sẽ bắt cầu nguyện ước

Một đêm một lần qua.” (Lưu Trọng Lư)

Thực sự chuyện Ngưu lang Chức nữ chỉ tương truyền trong dân gian, mang tính buồn phù hợp với khung cảnh âm u của đất trời thàng bảy mùa thu; trọng tâm sinh hoạt dân gian trong tiết tháng bảy là mùa Vu Lan

Ngày rằm tháng bảy là ngày vía lớn của Phật Giáo (rằm tháng giêng là lễ Thượng Nguơn, rằm tháng bảy là lễ Trung nguơn, rằm tháng mười là lễ Hạ nguơn).

Ngày rằm tháng bảy tất cả chùa chiền đều tấp nập, các phật tử đến chùa để cầu siêu cho cha mẹ, cho những người thân sớm về cõi Phật. Rằm tháng bảy cũng là ngày xá tội vong nhân, người ta mở lòng cầu cúng cho những oan hồn sớm siêu thoát, và cũng mở lòng bố thí cho những kẻ khốn cùng cô quả!

Nữ sĩ Anh Thơ (thời tiền chiến) bằng lời thơ đẹp và buồn đã vẽ nên ngày rằm tháng bảy:

“Gió hiu hắt gieo vàng muôn cành lá

Trời âm u mây xám bóng chiều sương

Làng xóm ngập nhà nhà trong khói tỏa

Vẳng đưa lời khóc mả lạnh hiu hiu.

Trong chùa điện hương đèn nghi ngút sáng

Tiếng mõ chuông hòa nhịp trống bên đình

Lời cầu cúng truyền theo làn khói thoảng

Quyện cô hồn nương gió lại nghe kinh

Ngoài đê rộng bồ đề nghiêng đổ cháo

Lễ chúng sinh từng bọn một ăn mày

Cùng lẳng lặng như bóng ma buồn não

Dắt nhau tìm nơi cúng để xin may!’’

(Bức Tranh Quê)

Người phật tử luôn luôn nhớ rằng mùa Vu Lan là dịp đền đáp ơn nghĩa sinh thành. Vu Lan mang ý nghĩa giải thoát nỗi thống khổ, bắt nguồn từ sự tích Tôn giả Mục Kiều Liên cứu độ mẹ là bà Thanh Đề.

Mục Liên tên một vị Bồ tác đệ tử của Phật. Mục Liên hiền từ, dù đã thành chánh quả, thấy mẹ phạm vào tội phá hoại tăng ni, tìm cách cho họ phạm các giới cấm, nên bị đày vào ngục A tỳ, chịu cực hình đói khát và ngồi trên bàn chông sắt, hể bà ăn uống thứ gì đều biến thành lửa cháy. Mục Liên nhờ bồn bát và gậy phép của Phật Quan Âm xuống tận cõi âm ty cứu mẹ và khuyên mẹ ăn năn hối lỗi một lòng tu niệm. Do đó mùa Vu Lan cũng là mùa báo hiếu của các phật tử thuần thành.

Vào khoản thập niên sáu mươi, tôi có một người bạn gái là một phật tử rất mộ đạo, một ngày rằm tháng bảy tôi và cô đi chùa lễ Phật. Chúng tôi đến chùa Xá Lợi, đó là một ngôi chùa lớn nhất trong thủ đô Saigon thời ấy. Khi đến cổng chùa, một cháu gái độ mười hai tuổi trong chiếc áo dài màu lam, cháu nở nụ cười diệu ái và nói điều gì rất nhỏ bên tai cô bạn gái tôi rồi cháu cài một hoa trắng nhỏ lên áo cô, xoay qua tôi, cháu cài lên áo tôi một hoa màu hồng. Tôi hơi bỡ ngỡ, nghĩ đây là một tục lệ tôn giáo, nhưng tôi không dám hỏi, cố giữ vẻ tự nhiên. Sau khi lên chánh điện lễ Phật xong, xuống sân, tôi thấy ai cũng có hoa cài trên áo, hoặc hoa màu hồng hay hoa màu trắng, tôi mới hỏi cô bạn tôi. Cô giải thích rằng: đây là tục lệ mới nhập vào nước ta vài năm gần đây thôi. Anh thấy đó, hôm nay rằm tháng bảy, là lễ Vu Lan cũng là ngày báo hiếu, mình đi chùa, ai còn cha mẹ thì cầu nguyện cho cha mẹ sống đời với mình, ai cha mẹ đã mất thì cầu nguyện cho cha mẹ sớm siêu thoát về nương cửa Phật! Anh được cài hoa hồng là anh có diễm phúc còn mẹ, còn em đã mất mẹ từ lúc mới lên năm, nên rất tủi thân phải cài hoa trắng! Nói đến đây tôi thấy mắt cô nhìn xa xăm và ứa lệ. Phải thú thật rằng ngày đó tôi còn đủ cha mẹ tôi không thấu cảm được nỗi lòng của cô!

Khi ra khỏi cổng chùa, hai chúng tôi đi bách bộ dọc theo đường Bà Huyện Thanh Quan, mùa thu Saigon không có lá vàng xôn xao đổ, nhưng lá cây nhạc ngựa trồng hai bên đường cũng rì rào như tiếng buồn cô quả. Chúng tôi vào vườn Tao đàn ngồi nghĩ chân trên băng đá, cô tiếp tục nói cho tôi hiểu rằng: “Kinh Đại Tập, Phật dạy: Thế nhược vô Phật, thiên sự phụ mẫu. Sự phụ mẫu, tức thị sự Phật (nghĩa là người sinh ra đời không gặp Phật mà khéo phụng thờ cha mẹ thì cũng như phụng thờ Phật). Kinh Nhẫn Nhục Phật dạy: “Thiên chi cực mạc đại ư hiếu, ác chi cực bất hiếu giả (nghĩa là hiếu thảo là điều thiện to lớn nhất, bất hiếu là điều ác to lớn nhất, không hiếu là thiếu bổn phận làm người, thiếu nhân cách)”

Bây giờ thì mẹ tôi đã mất rồi, tôi đã thấy rõ sự mất mát lớn trong đời, tôi đã thấu cảm những giọt nước mắt của người bạn gái trong ngày rằm tháng bảy năm xưa.

Tôi đã bôn ba trên đường hoạn lộ, lầm than trong chốn ngục tù, bận rộn trên đất tạm dung. Tất cả đã qua và sẽ qua đi, nhưng sự hối tiếc thì còn mãi trong tôi: “Tại sao không lần nào tôi ngồi lại với mẹ thật lâu, nhìn mẹ thật kỹ để biết mẹ đang sống và đang ngồi bên tôi. Tại sao từ lúc trưởng thành, tôi chưa bao giờ quì bên gối mẹ, cầm tay mẹ và thật lòng nói với mẹ rằng con thương mẹ lắm mẹ ơi”. Mẹ còn sống là dòng suối vô tận, là kho tàng vĩ đại, thế mà ta chẳng biết, vô tình hờ hững lãng phí vô cùng!

Có một đêm tôi mơ thấy mẹ, tôi rất hạnh phúc được sống với mẹ trong thời thơ ấu, từ đó tôi cảm nhận gần đầy đủ một người mẹ tuyệt vời, sau đó tôi ghi lại bằng lời thơ:

“Chiều chiều ra đứng ngả sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều”

Mẹ là núi biển tình yêu

Vì con xuôi ngược vạn chiều gió mưa

Công lao đong mấy cho vừa

Nuôi con khôn lớn mấy mùa gian nan

Lời ru mẹ tựa cung đàn

Vẳng theo tiếng võng qua ngàn đêm thâu

Nay dù ai lạc nơi đâu

Vẳng nghe lời mẹ nhớ màu quê hương

Mẹ là giọt nắng tình thương

Sưởi hồn con ấm nẻo đường chiều đông

Suốt đời mẹ chỉ hoài mong

Bé thơ khôn lớn nối dòng sử xanh

Ngày xưa cha mãi lâm hành

Nửa đời chinh phụ mẹ đành cô đơn

Mẹ là hình ảnh nước non

Mẹ là gấm vóc cội nguồn thủy chung

Chúng con xin hứa kiên trung

Thương nhà nhớ nước cho lòng mẹ yên.

Viết xong bài thơ đó tôi đọc lại rất nhiều lần, nay gần như đã thuộc lòng, tôi thường ngâm khe khẻ một mình với sự hối tiếc tột cùng:

* Phải chi mẹ còn sống tôi quì bên gối mẹ đọc cho mẹ nghe

* Phải chi bài thơ nầy tôi viết lúc còn trẻ và tặng cho người bạn gái phật tử trong mùa Vu lan, chắc nàng ưng ý lắm.

Nay thì biết gửi về đâu? Thân xác mẹ tôi đang im lìm trong mồ lạnh giữa đồng vắng quê hương. Cố nhân nay đã là một ni sư thuận thành, tóc đà ngã màu sương tuyết. Giờ nầy nơi quê nhà với vạn nỗi lầm than, chắc nàng đang cầu nguyện cho chúng sinh quanh cô vơi đi niềm cô quả!

(Phạm Văn Tốt, Cử nhân Văn chương, nguyên giáo sư Văn Triết Sử của trường trung học Thánh Giusê, Cơ đốc, Đồng Tâm tại Saigon.

Cũng là công chức VNCH (tốt nghiệp Học viện QGHC). Đã sống 10 năm trong lao tù Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt nam, đến Mỹ 1994.

Có thơ đăng trên báo chí Saigon từ năm 1960, tại hải ngoại thơ của Phạm Văn Tốt, dưới bút hiệu Hàn Thiên Lương, xuất hiện trên nhiều báo Việt ngữ tại California, Virginia và Oregon.

Nhà thơ hiện đang sống ở Portland, Oregon.)